Ανάλυση έργου Ελένης Ευρυπίδη

 

 ΠΡΟΛΟΓΟΣ (1-195)

 

Το μέρος πριν την Πάροδο του Χορού.  Τα δρώντα πρόσωπα συστήνονται, στοιχεία της υπόθεσης δίνονται.

Αναγκαίο τμήμα:

1.      παρουσιάσεις

2.      σύνδεση προηγούμενων-επόμενων γεγονότων

3.      χώρος δράσης (Νείλος, ανάκτορα Πρωτέα, μνήμα του)

 

Στον Ευριπίδη → μονόλογος στον Πρόλογο

 

Σκηνή 1^η: (1-82) απαγγελία Ελένης

Αίγυπτος →  Πρωτέας + Ψαμάχη = Θεοκλύμενος, Θεονόη

Καταγωγή Ελένης

Μύθος «περί της καλλίστης» – υπόσχεση Ερμή.

Θάνατος Πρωτέα – πιέσεις για γάμο από Θεοκλύμενο → Ελένη ικέτισσα στο μνήμα του Πρωτέα.

 

Χαρακτηρισμός Ελένης:

1.      αριστοκρατική, γνήσια ευγενής (σέβεται την τιμή της)

2.      αφοσιωμένη σύζυγος, σεμνή, πιστή (θυμίζει Πηνελόπη)

3.      θεϊκή καταγωγή (έρμαιο των θεών και θεαινών)

4.      υπερβολικά ωραία

5.      το είδωλό της: διαθέτει τα στοιχεία της παράδοσης: άπιστη, καταστροφική

 

Συναισθήματα Ελένης:

1.      θλίψη, απόγνωση για διασυρμό ονόματός της

2.      πόνο για πόλεμο – θύματα

3.      οίκτο για τον πλανεμένο και αφελή Πάρη

4.      αμυδρή αισιοδοξία για το μέλλον

5.      παγιδευμένη σε αδι8έξοδο σχετικά με γάμο

6.      αίσθημα ενοχής (για το είδωλό της)

Άλλα στοιχεία:

Πρωτέας→ τίμιος

Θεοκλύμενος→ ευσεβής

Θεονόη→ ευγενική, χάρισμα μαντικής

 

Ιδέες ηρώων/ποιητή (;) (ΔΙΑΝΟΙΑ)

-Αμφισβήτηση για μύθους, θεούς: πχ. Αν είναι κόρη του Δία, σχολιάζει το Δία

-προβληματισμός ανάμεσα σε αλήθεια-φαινόμενα: πχ. Η ομορφιά είναι καταστροφική (πέραν του μέτρου), σχετικά με το ξεκίνημα του πολέμου, Ελένη+ είδωλο.

 

Ο Πρόλογος διεγείρει τον έλεο και φόβο των θεατών: Ελένη = τραγικό πρόσωπο λόγω της μοίρας της από θεούς, υπεύθυνη για όλα, δέσμια στο γάμο.

 

Προοικονομίες:

1.      αποκατάσταση αλήθειας

2.      πρόσωπα που θα εμφανιστούν (Θεοκλύμενος, Θεονόη, Μενέλαος)

Σκηνή 2^η: (83-195) Τεύκρος + Ελένη, φαινόμενα + πλάνη

-Ο Τεύκρος (γιος του Τελαμώνα, αδερφός του Αίαντα, από τη Σαλαμίνα) αντικρίζει την Ελένη και του θυμίζει τη γνωστή → βίαιος

-Ερωτήσεις Ελένης (για Τροία, Μενέλαο, οικογένεια)

-λόγος άφιξης Τεύκρου: να μάθει από Θεονόη πώς θα πάει στην Κύπρο (εξόριστος)

-Ελένη τον διώχνει – είναι επικίνδυνο: πληροφορία ότι ο βασιλιάς σκοτώνει τους Έλληνες

-αποχώρηση Τεύκρου

 

Χαρακτηρισμός Τεύκρου:

1.      αριστοκράτης: σπουδαίος τοξότης (ΟΜΩΣ στην πατρίδα του «μιαρός» γιατί δεν εκδικείται για Αίαντα = παραβίαση κώδικα τιμής ευγενών)

2.      εξόριστος→ δυστυχισμένος αλλά αποδέχεται (αξιοπρεπής)

3.      παρορμητικός, εύπιστος, αφελής: δεν αναρωτιέται γιατί αυτή που μοιάζει τόσο στην Ελένη ρωτά τόσα πολλά)

 

Συναισθήματα Τεύκρου:

1.      ταπεινωμένος, ανασφαλής, δυστυχής

2.      μίσος για Ελένη

 

Χαρακτηρισμός Ελένης:

1.      διπλωμάτισσα, ευφυής → δεν αποκαλύπτει αλήθεια, ρωτά έντεχνα (ξέρει ότι η αλήθεια δεν θα ωφελήσει σε τίποτα)

 

Συναισθήματα Ελένης:

Οδύνη, ενοχή, απόγνωση

 

Διάνοια: παιχνίδι ανάμεσα σε γνώση-άγνοια, αλήθεια-φαινόμενα.  Η Ελένη με μετριοπάθεια προσπαθεί να κλονίσει όσα ο Τεύκρος θεωρεί βεβαιότητα.

 

Ο μύθος του Τεύκρου συνδυάζεται για πρώτη φορά με την παραλλαγή του μύθου της Ελένης από τον Ευριπίδη.

 

Πλοκή –ρόλος Τεύκρου:

1.      θεατρική σύμβαση για προώθηση μύθου (σαν αγγελιαφόρος)

2.      πληροφορία ότι ο Μενέλαος πέθανε → αβεβαιότητα Ελένης = απαραίτητη για αναγνώριση

 

Προοικονομίες:

1.      άρνηση Τεύκρου να αναγνωρίσει Ελένη = άρνηση Μενέλαου

2.      ευχή Τεύκρου προς πραγματική Ελένη = τέλος δράματος.

 

Τραγικές ειρωνείες: 97, 142, 188-9, 191.

 

Μετά την Πάροδο ο Χορός αποχωρεί (για να συμπαρασταθεί στην Ελένη.  Ουσιαστικά ο Ευριπίδης χρειάζεται τη σκηνή άδεια για να έρθει ο Μενέλαος.

Τι θα συμβεί αν η κορυφαία του Χορού μείνει;

Θα αποκαλύψει στο Μενέλαο τα πάντα και θα καταργηθεί η σκηνή της αναγνώρισης.

 

 

Α’ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ (437-575)

3 σκηνές.

Σκηνή 1^η: (437-494), μονόλογος Μενέλαου

Χαρακτηρισμός/ συναισθήματα Μενέλαου:

1.      αντιηρωικός, αντιφατικός με όσα ξέρουμε για τη γενιά του.  Παρελθόν = ένδοξος, γενναίος, δημοφιλής.  Παρόν = ρακένδυτος ναυαγός (εξυπηρετεί και τη θεατρική οικονομία, αφού δεν αναγνωρίζεται)

2.      αλαζονικός (οικειοποιείται τον Τρωικό πόλεμο)

3.      αδικημένος, δυστυχισμένος

4.      στοργικός για συντρόφους

5.      ντροπή για την κατάντια του

Διάνοια Μενέλαου: περιορίζεται από τη δυστυχία του

 

Πλοκή/ ρόλος Μενέλαου:

-απρόβλεπτη εμφάνιση

-εύθυμο χρώμα (λόγω του Μενέλαου οι μελετητές χαρακτήρισαν την τραγωδία φάρσα ή κωμωδία)

δεν διακρίνεται για υπομονή/ αξιοπρέπεια (πβλ. Τεύκρο): θεωρεί δυστυχία τις χαμένες λαμπρές στολές και όχι την «απιστία» της Ελένης

-σαν απατημένος σύζυγος μάλλον κάπως έτσι γελοίος θα παρουσιαζόταν

 

Σκηνή 2^η (495-541): Μενέλαος και Γερόντισσα (ταπείνωση του ήρωα)

Σκηνή 3^η (542-575): μονόλογος Μενέλαου (αποφάσεις)

Χαρακτηρισμός και συναισθήματα γερόντισσας:

1.      απλοϊκή, υποταγμένη, πιστή στον αφέντη

2.      τυπική φιγούρα κατώτερου κοινωνικά και πνευματικά ανθρώπου

3.      σκληρή (νιώθει ότι έχει εξουσία): 508, 516, 522)

4.      φοβάται για τον εαυτό της

5.      κατά βάθος ευαίσθητη, αδύναμη

 

Χαρακτηρισμός Μενέλαου:

1.      αντι-ήρωας: διατηρεί όμως τις αξίες τoυ (δεν εξοργίζεται με τη στάση της γερόντισσας)

2.      στον 2^ο μονόλογο όμως: παρωδία τραγικού ήρωα: αφελής, μη πνευματικός, θρασύδειλος, κουτοπόνηρος

3.      ντροπιασμένος, εξευτελισμένος

4.      μπερδεμένος (μετά από πληροφορία για Ελένη)→ ορθολογιστής

 

Διάνοια:

-Έλληνες ανώτεροι από άλλους σε πολιτιστικό επίπεδο, αρχές, αξίες (πχ. Έθιμο φιλοξενίας)

-πλάνη φαινομένων (πχ. Ίδια ονόματα στον κόσμο) → καταλήγει σε αυθαίρετο συμπέρασμα

-«η πιο μεγάλη δύναμη είναι η ανάγκη» -γνωμικό

 

Πλοκή μύθου:

¨      η γερόντισσα δίνει πληροφορία για βασιλιά (είναι για κυνήγι, σκοτώνει Έλληνες)

¨      στοιχεία απαραίτητα για Ελένη: δεν πήγε στην Τροία, ζει εδώ.  Ήρθε πριν ξεκινήσουν οι Αχαιοί -→ βοηθούν στην αναγνώριση (θα αποδεχτεί ευκολότερα την αλήθεια)

Β’ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ (588-1219)

 

5 σκηνές

Σκηνή 1^η: (588-658) Ελένη + Μενέλαος: αναγνώριση

 

Χαρακτηρισμός και συναισθήματα Ελένης:

1.      αγάπη προς σύζυγο

2.      αξιοπρεπής (επιστρέφει στον τάφο για προστασία)

3.      οξυδερκής (αναγνωρίζει Μενέλαο)

4.      σοβαρή

5.      με αλλαγμένη ψυχολογία (μετά την προφητεία της Θεονόης): χαρά, ανακούφιση, ελπίδα αλλά συγκρατημένη γιατί δεν ξέρει την τελική έκβαση

6.      τρόμος αρχικά (νομίζει το Μενέλαο ως άνθρωπο του Θεοκλύμενου), μετά χαρά αλλά στο τέλος πίκρα, απελπισία (από την άρνηση του Μενέλαου)

 

Χαρακτηρισμός και συναισθήματα Μενέλαου:

1.      αντι-ηρωικός (κρυμμένος αλλά δεν ακούει τι ειπώθηκε: θεατρική συμβατικότητα)

2.      προκατειλημμένος (=υλική υπόσταση σωμάτων)

3.      απλοϊκός

4.      έκπληξη → φόβος (εμμένει στις απόψεις του, δεν αμφισβητεί)

 

Διάνοια:

¨      «θεϊκό ‘ ναι να βρεις τους δικούς σου» (622)

¨      «τ’ όνομα ολούθε πάει όχι το σώμα» (650).  Αντίθεση είναι-φαίνεσθαι, φήμης (που οι άλλοι κρίνουν υποκειμενικά) και πραγματικότητας

 

Πλοκή:

-η αναγνώριση δεν γίνεται αμέσως → ΕΠΙΒΡΑΔΥΝΣΗ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ γιατί οι ήρωες είναι απροετοίμαστοι:

Μενέλαος (το έχει ήδη δείξει)

Ελένη (λόγω Θεονόης)

-αδιέξοδο

 

Η Αναγνώριση:

Παλιό ποιητικό μοτίβο από την Οδύσσεια.

Περιλαμβάνει 2 μέρη: α) αναγνώριση Μενέλαου από Ελένη και β)το αντίθετο.

Πρόκειται για ένα διανοητικό παιχνίδι.

 

Α) Αναγνώριση Μενέλαου από Ελένη:

Εύκολα και γρήγορα γιατί:

-μοιάζει

-προφητεία Θεονόης

 

Αποδείξεις Ελένης:

1.      ημέρα γάμου τους

2.      του ζητά να ανοίξει την καρδιά και τη σκέψη του κοιτάζοντάς την

3.      αναφορά στο είδωλο αλλά γενικά

 

Είναι σημαντικό ότι η Ελένη αποσιωπά πράγματα, δεν είναι απόλυτη γιατί:

Ξέρει ότι είναι δύσκολη η αναγνώριση, γνωρίζει την απλοϊκότητα του Μενέλαου και ότι έχει μαζί του ένα πιστό αντίγραφό της.

 

Η αντίδραση του Μενέλαου:

Κινείται στην επιφάνεια των πραγμάτων, αλλά η λογική του είναι ατράνταχτη:

Έχει παντρευτεί μία μόνο γυναίκα και αυτή την φυλάνε οι φρουροί του.

Όμως η διαβεβαίωση της γερόντισσας θα έπρεπε να τον προβληματίσει.  Η αλήθεια θα έρθει μόνο με ένα θαύμα.

 

Κορύφωση τραγικότητας: ο Μενέλαος στρέφεται να φύγει – η Ελένη εγκαταλείπεται από τον άνθρωπο που για χρόνια περίμενε.

 

 

Σκηνή 2^η: (659-837) Αγγελιαφόρος -Μενέλαος – Χορός: η αποκάλυψη

 

Χαρακτηρισμός και συναισθήματα Αγγελιαφόρου:

Δεν είναι τυπικός αγγελιαφόρος:

1.      συμμετέχει

2.      πρόσωπο οικείο στο Μενέλαο

3.      συμπάσχει στη χαρά και τη λύπη του

4.      προστατευτικός

5.      απλοϊκός αλλά και εύστοχος έχοντας εσωτερική ελευθερία (διατυπώνει ελεύθερα τις απόψεις του)

6.      έχει συγκεχυμένα συναισθήματα: δέος για το θαύμα που είδε, προβληματισμένος για τα λόγια του ειδώλου πριν εξαφανιστεί στον ουρανό

7.      ανησυχία για την αντίδραση του Μενέλαου

8.      ανακούφιση που βρέθηκε η Ελένη → θυμό για τα παιχνίδια που παίζει → έκπληξη με την αναγνώριση → χαρά → αγανάκτηση για τον πόλεμο και για τους μάντεις (ο αγγελιαφόρος γίνεται ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ)

 

Συναισθήματα Ελένης + Μενέλαου:

¨      η Ελένη λύνει τα μαλλιά της σαν ένδειξη απελευθέρωσης, κλαίει από ευτυχία

¨      νιώθει ανακούφιση, γαλήνη

¨      ο Μενέλαος είναι πιο υποτονικός γιατί κυριαρχεί η λογική και όχι το συναίσθημα

¨      είναι ακόμη δύσπιστος γι’ αυτό και ρωτά λεπτομέρειες (πίκρα – πόνος- ενοχή)

¨      αυτοπεποίθηση για να σωθούν

 

Διάνοια:

v  «Τόσος μόχθος κι αγώνας για έναν ίσκιο;»: ΑΝΤΙΠΟΛΕΜΙΚΟ ΜΗΝΥΜΑ (τέλος εκστρατείας στη Σικελία).  Οι αιτίες των πολέμων είναι οι αφελείς πίστεις των ανθρώπων σε είδωλα.

v  «Γιατί τότε πηγαίνουμε στους μάντεις;»: ορθολογική σκέψη → επίδραση σοφιστών

 

Η πλοκή/ ρόλος του αγγελιαφόρου:

Συμβάλλει στην αναγνώριση με πολλούς τρόπους:

1.      ανακοινώνει το θαύμα (αποκαθίσταται η τιμή της Ελένης)

2.      θίγει μεγάλο πρόβλημα: αίτιο του πολέμου ένας ίσκιος

3.      παρανοεί την ταυτότητα της Ελένης → ένταση

4.      προβληματισμοί σχετικά με τον πόλεμο: αυτό είναι το βασικό θέμα.  Μόνο έτσι μειώνεται η αναγνώριση που δεν είναι το κέντρο του δράματος, απλά το εξυπηρετεί.

 

Έτσι η αποκατάσταση της Ελένης έγινε στα εξής στάδια:

Α) το είδωλο την αποκαθιστά ρητά

Β) ο Μενέλαος έμμεσα (φταίει ο Πάρης)

Γ) ο αγγελιαφόρος (φταίει η τύχη)

 

Σκηνή 3^η: (838-950) Μενέλαος + Ελένη απειλούνται

 

Χαρακτηρισμός και συναισθήματα Ελένης:

1.      αγνή, αξιοπρεπής

2.      αλτρουϊστρια, αυτοθυσιάζεται

3.      πιστή, σταθερή, συνεπής (θα αυτοκτονήσει)

4.      ορθολογίστρια (προσπαθεί να βρει λύσεις)

5.      συναισθηματική

6.      απελπισία, απαισιοδοξία → λογικοί σχεδιασμοί

7.      στο τέλος της σκηνής ανθρώπινη: φόβος, πανικός, ταραχή όταν ανοίγουν οι πύλες

 

Χαρακτηρισμός και συναισθήματα Μενέλαου:

1.      κατώτερος της Ελένης: δειλός, αδρανής

2.      ψυχρός γενικά

3.      ηρωικός όταν πρόκειται να του πάρουν την Ελένη, δυναμικός περισσότερο όμως ως υποχρέωση ως ευγενής

 

Η διάνοια:

v  «Το αδύνατο αν ζητάς, σοφός δεν είσαι» → αναφορά στο μέτρο το ανθρώπινο

v  «Πώς θα πεθάνουμε όμως δοξασμένα;»

 

Η πλοκή:

Επιτάχυνση εξέλιξης μύθου.

Μετάβαση από χαρά αναγνώρισης σε απειλή νέου κινδύνου: Θεοκλύμενος αλλά κυρίως Θεονόη.  Αυτό που πρέπει να εξασφαλισθεί είναι η σιωπή της.

 

Η κορύφωση της τραγικότητας βρίσκεται στον επίσημο όρκο που δίνουν οι 2 σύζυγοι, να πεθάνουν μαζί από το ίδιο ξίφος.

 

 

Σκηνή 4^η: (951-1137) Θεονόη + Μενέλαος + Ελένη + Χορός: η βοήθεια

 

Χαρακτηρισμός και συναισθήματα Θεονόης:

1.      είναι δημιούργημα του Ευριπίδη αλλά όχι συμβατικό πρόσωπο: καθοριστικό

2.      μεγαλόπρεπη, απόμακρη, αγνή ιέρεια, σοβαρή

3.      ανώτερη, ίσως ειρωνική (συναίσθηση της δύναμής της)

4.      φόβος προς Θεοκλύμενο

5.      στο τέλος: ευσεβής, δίκαια, με ψυχικό μεγαλείο, αγάπη, ευμένεια

6.      ψυχική αγαλλίαση διότι πράττει το χρέος της

 

Η Ελένη είναι έντονα συναισθηματικά φορτισμένη

 

Χαρακτηρισμός και συναισθήματα Μενέλαου:

1.      οργίζεται, θυμώνει με τη ρήση της Θεονόης

2.      κατηγορεί σκληρά τη μάντισσα που διαπράττει αδικία

3.      αντίφαση της στάσης του εδώ σε σχέση με πριν: έσχατο σημείο απόγνωσης που μετατρέπει τον πιο δειλό σε ήρωα.

 

Η διάνοια – ο αγώνας λόγων:

Δομή: ρήση Θεονόης, 2 ρήσεις (Ελένης + Μενέλαου), παρέμβαση Χορού, τελική ρήση Θεονόης (απόφαση).

Στον αγώνα λόγων δεν υπάρχει αντίθεση στο περιεχόμενο: σκοπός να πειστεί η Θεονόη να βοηθήσει, αλλά στον τρόπο προσέγγισης του ίδιου επιχειρήματος:

Αν δεν επιστραφεί η Ελένη, είναι μεγάλο αμάρτημα απέναντι στους θεούς και ντροπή για το νεκρό Πρωτέα.

Αναλυτικά:

 

Επιχειρήματα Ελένης: απευθύνεται στο συναίσθημα της Θεονόης

1.      η μεγαλύτερη δυστυχία της θα είναι αν χάσει τον άντρα της : ανθρώπινη πραγματικότητα

2.      ικετεύει Θεονόη να μην χάσει ευσέβειά της λόγω του άδικου αδερφού της: γενικές αρχές και πεποιθήσεις

3.      ο Ερμής άφησε την Ελένη στον Πρωτέα ως ενέχυρο: θα ατιμάσει τον δίκαιο πατέρα της

4.      προτρέπει Θεονόη να την λυτρώσει και να μιμηθεί τους ενάρετους τρόπους του πατέρα της (μεγάλη δόξα για τα παιδιά να μοιάζουν στους καλούς γονείς)

 

Επιχειρήματα Μενέλαου: απευθύνεται τη λογική.  Δεν κάνει έκκληση αλλά απαιτεί.

1.      αδιαφορεί για τη δύναμή της, δεν την παρακαλάει.

2.      Απευθύνεται στο νεκρό Πρωτέα

3.      Τα χρέη των γονιών που πεθαίνουν βαραίνουν τα παιδιά τους –επίκληση του Άδη

4.      Αποκάλυψη-απειλή για την αυτοκτονία και των 2

 

Επιχειρήματα Θεονόης –τελική απόφαση:

Θετική απόφαση για Μενέλαο και Ελένη.  Η έκκληση του Μ. προς το νεκρό πατέρα της πρέπει να τη συγκλόνισε.

1.      έχει μέσα της σαν κληρονομιά τη δικαιοσύνη

2.      είναι ευσεβής και έτσι θα μείνει

3.      κάνει ό,τι θα έκανε και ο πατέρας της αν ζούσε

Η πλοκή/ ο ρόλος της Θεονόης:

Η Θεονόη βρίσκεται σ ε ένα δίλημμα.  Σημείο αναφοράς της είναι η αλήθεια. Η πρώτη της απόφαση δίνει ώθηση στον αγώνα λόγων.

Ο Μενέλαος και η Ελένη πρέπει να της αλλάξουν απόφαση.  Ο μόνος  τρόπος είναι να θέσουν το πρόβλημα κάτω από μια άλλη οπτική γωνία: δεν είναι θέμα αλήθειας αλλά δικαιοσύνης η όλη υπόθεση.

Έτσι η Θεονόη στην 2^η απόφασή της σκέφτεται με βάση το δίκαιο.

Το σχέδιο διαφυγής βέβαια αφήνεται στους δύο ήρωες: θεατρική οικονομία.

Πάντως και οι δύο αποφάσεις της Θεονόης στηρίχτηκαν σε ανθρώπινα κριτήρια, αφού η ευσέβειά της παραμένει ελλιπής (μια από τις δύο θεές δεν θα είναι ικανοποιημένη).

 

Σκηνή 5^η: (1138-1219) Μενέλαος + Ελένη + Χορός το σχέδιο

 

Χαρακτηρισμός και συναισθήματα Ελένης:

1.      δυναμική, αποφασιστική, δραστήρια

2.      αυτοπεποίθηση, με ικανότητα να πείθει, μαχητική

 

Χαρακτηρισμός και συναισθήματα Μενέλαου:

1.      επιπόλαιος, χωρίς συγκροτημένη σκέψη (προτείνει 2 σχέδια ανεφάρμοστα)

2.      απλοϊκός

3.      με αδύναμο χαρακτήρα, κατώτερος από την Ελένη στη σκέψη

4.      δύσπιστος, επιφυλακτικός

 

Η πλοκή:

Ξεκινά ένας νέος κύκλος, όλος δράση: το σχέδιο διαφυγής.  Καθώς η Ελένη αποκαλύπτει το σχέδιό της κλιμακωτά στίχο με στίχο, είναι πιο εύκολο να πείσει το Μενέλαο αλλά και όλους μας.  Είναι υποχρεωμένη να υποστηρίζει κάθε σημείο της πρότασής της.

 

Γ’ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ (1286-1424)

 

2 σκηνές.

Σκηνή 1^η: (1286-1304) Θεοκλύμενος (αγωνία για Ελένη)

 

Χαρακτηρισμός και συναισθήματα Θεοκλύμενου:

1.      Θεοκλύμενος = σ’εβεται τους θεούς

2.      Βάρβαρος, άδικος, κακός

3.      Άρα: αντιφατική προσωπικότητα, παράξενη ευσέβεια και ευαισθησία απέναντι στο νεκρό – επιφανειακή ευσέβεια

4.      Ανυπέρβλητο εμπόδιο

5.      Απόλυτος μονάρχης, δεσποτικός, αυταρχικός

6.      Δραστήριος, αποφασιστικός, καλός ηγέτης

7.      Οργισμένος, αναστατωμένος

 

Η Διάνοια:

v  Έλληνες + βάρβαροι: οι διαφορές τους σε πολιτικό και –κυρίως- πολιτιστικό επίπεδο

 

Η πλοκή/ ρόλος Θεοκλύμενου:

Εμφανίζεται χωρίς προειδοποίηση.  Μεταβολή που δημιουργεί ένταση.

Δεν αυτοπαρουσιάζεται. (οι θεατές ήδη τον ξέρουν).  Περιμένουμε τις προθέσεις του

 

Σκηνή 2^η: (1305-1424) Θεοκλύμενος και Ελένη : η εξαπάτηση

 

Χαρακτηρισμός Ελένης:

1.      εύστροφη, ικανή να πείθει

2.      αποφασισμένη, προκλητική, αδίστακτη.  Εκμεταλλεύεται τις αδυναμίες του Θεοκλύμενου: ευσέβεια, προσήλωση στα ταφικά έθιμα (βλ. τάφο Πρωτέα), ερωτικό πάθος), αναφορά στη Θεονόη

3.      υποκρίτρια, ηθοποιός (έχει μεταμφιεστεί εξάλλου σε «τεθλιμμένη» συγγενή

 

Χαρακτηρισμός Θεοκλύμενου:

1.      εύπιστος, αφελής, εύκολο θύμα

2.      δέσμιος ερωτικού πάθους αλλά και ακαταμάχητης γοητείας και εξυπνάδας Ελένης

3.      ευσεβής, τυπικός Ανατολίτης προσηλωμένος στο τυπικό της θρησκείας

4.      διαισθάνεται φόβο και αμφιβάλλει αν κάνει το σωστό

 

Χαρακτηρισμός Μενέλαου:

1.      το εκτελεστικό όργανο της Ελένης, ο βοηθός

2.      στο τέλος: εύστροφος, ετοιμόλογος

 

Η διάνοια:

Ταφή των νεκρών

→Ιερό χρέος, καθήκον των θεϊκών νόμων.

→Μίασμα από νεκρό

→οι ψυχές των άταφων περιφέρονταν μέχρι να βρουν τον προορισμό τους και να ησυχάσουν

→κενοτάφια για τους αφανείς

→τελετουργικό ενταφιασμού: σταθερό πολιτιστικό στοιχείο: θρήνος, μαύρα ρούχα, ράντισμα/χοές, κόλλυβα/ προσφορές

→Αιγύπτιοι: ταρίχευση, Πυραμίδες

 

Η πλοκή:

Προώθηση του σχεδίου εξαπάτησης:

1.      πλαστή αναγγελία θανάτου Μενέλαου

2.      επίκληση Θεονόης

3.      υπόσχεση για γάμο με το Θεοκλύμενο

4.      λεπτομέρειες του σχεδίου

 

Οι τραγικές ειρωνείες και το κωμικό στοιχείο:

Σε όλο το επεισόδιο υπάρχει μια ανάλαφρη νότα:

1.      ο Θεοκλύμενος δέχεται το «ναι» της Ελένης χωρίς να προβληματίζεται πώς άλλαξε τόσο γρήγορα γνώμη, και μάλιστα μόλις έμαθε για το θάνατο του Μενέλαου

2.      υπόσχεται να δώσει όσα χρειάζονται για την ταφή και μάλιστα το καλύτερο πλοίο του

3.      ο Θεοκλύμενος θέλει σπίτι του γυναίκα ευλαβική.  Όμως η Ελένη δεν είναι ευλαβική ούτε θα είναι κοντά του σε λίγο

4.      ο Θεοκλύμενος λέει στον Μενέλαο ότι δεν θα τον στείλει πίσω με άδεια χέρια, εννοώντας δώρα, αλλά εμείς ξέρουμε ότι θα έχει την Ελένη.

5.      Η Ελένη και ο Μενέλαος ανταλλάσσουν υπαινιγμούς, μοιάζοντας να χαίρονται το σχέδιό τους.  Σημαντικά είναι τα δίσημα λόγια τους στο τέλος:

«Το χρέος σου κυρά είναι να αγαπάς το νέο άνδρα σου, αυτόν που είναι τώρα μπροστά σου…» εννοώντας βέβαια τον εαυτό του.  Και η Ελένη: «Κοντά μου θα είσαι και θα δεις πόσο φρόνιμη θα είμαι για τον άνδρα μου».

 

 Δ’ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ (1500-1592)

 

Σκηνή μία: Ελένη+ Θεοκλύμενος+ Μενέλος: ο Θεοκλύμενος πείθεται

 

Χαρακτηρισμός Ελένης:

1.      Γοητευτική

2.      Ικανότατη, δραστήρια, ετοιμόλογη

3.      Κυριαρχεί σε όλους: παίρνει με το μέρος της και τις γυναίκες του Χορού

4.      Ειρωνική, προκλητική με αμφίσημες φράσεις απέναντι στο Θεοκλύμενο

 

Χαρακτηρισμός Θεοκλύμενου:

1.      καχύποπτος (ρωτά τη Θεονόη για επιβεβαίωση θανάτου Μενέλαου)

2.      ανόητος (φοβάται αυτοκτονία Ελένης)

 

Χαρακτηρισμός Μενέλαου:

1.      με την αλλαγή της εμφάνισης γίνεται επιβλητικός, ο ήρωας που ξέρουμε

2.      αποφασισμένος για την αίσια έκβαση

 

Η διάνοια:

Τύχη = το τυχαίο περιστατικό, ο αστάθμητος παράγοντας που βρίσκεται πέρα από τον άνθρωπο.  Ουδέτερη λέξη (καλή τύχη και κακή τύχη)

Ευτυχία: διαφορετική αντίληψη για το νόημά της από τους δύο ήρωες:

Θεοκλύμενος: πλούτη, πολυτέλεια

Μενέλαος: πνευματικός πολιτισμός, ελευθερία

 

Η πλοκή:

1.      οι ετοιμασίες για την ταφή έχουν γίνει

2.      ο Θεοκλύμενος επιβεβαίωσε από τη Θεονόη το θάνατο του Μενέλαου

3.      ο Μενέλαος πλύθηκε και άλλαξε ρούχα, έτοιμος για την επιστροφή

4.      προοικονομία της δυσκολίας της επιχείρησης

5.      προοικονομείται η ευοίωνη πλευρά: οι ναύτες του Θεοκλύμενου πρέπει να υπακούσουν στο νέο τους κυβερνήτη-Μενέλαο ό,τι κι αν γίνει

 

ΕΞΟΔΟΣ (1653-1870)

 

3 σκηνές.

 

Σκηνή 1^η: (1653-1786) Αγγελιαφόρος (αγγελική ρήση) + Θεοκλύμενος +Χορός: αποκάλυψη της απάτης

 

Χαρακτηρισμός και συναισθήματα αγγελιαφόρου:

1.      ταπεινός, αμόρφωτος, απλοϊκός

2.      θρασύς, προκλητικός

3.      θυμόσοφος

4.      δεισιδαίμων

5.      όχι ιδιαίτερα έξυπνος

6.      δειλός, φοβιτσιάρης

7.      καταγγέλλει το Θεοκλύμενο αλλά απολογείται και για τη δική του συμπεριφορά

 

Χαρακτηρισμός Θεοκλύμενου:

1.      διαταραγμένος, αξιολύπητος

2.      βίαιος, σε απόγνωση, οργισμένος, τυφλωμένος από μανία για εκδίκηση, επικίνδυνος

 

Η διάνοια:

v  «σκοτώστε τους βαρβάρους»

v  «δυσπιστία στα πάντα μυαλωμένη για τους θνητούς είναι αρετή μεγάλη»

 

Η πλοκή:

Λεπτομερής έκθεση των γεγονότων (που οι θεατές δεν ήταν δυνατόν να δουν στον περιορισμένο τόπο της σκηνής και στον περιορισμένο χρόνο της μιας ημέρας)

Η πλοκή ολοκληρώθηκε αλλά όχι η ΛΥΣΗ του δράματος αφού:

1.      πρέπει να κατευνασθεί ο Θεοκλύμενος

2.      πρέπει να σωθεί η Θεονόη

3.      πρέπει να αποκατασταθεί οριστικά η φήμη της Ελένης

 

Σκηνές 2^η και 3^η: (1787-1870)

 

Συναισθήματα Θεοκλύμενου:

1.      συναισθηματική σύγχυση και αστάθεια

2.      εκδικητικός, θυμωμένος

3.      ευσεβής (μετά την παρέμβαση των Διοσκούρων)

 

Χαρακτηρισμός υπηρέτη:

1.      ανώνυμος, ταπεινός δούλος

2.      γενναίος, ατρόμητος

 

Η διάνοια:

v  το δίκαιο του ισχυρότερου

v  στέκουν άλλοι θεοί κι η Μοίρα πάνωθέ μας

 

 

 

Η πλοκή, ο «από μηχανής» θεός:

Ο διάλογος Θεοκλύμενου + υπηρέτη → αδιέξοδο → επέμβαση Διοσκούρων:

Η προσφορά των Διοσκούρων:

1.      κατευνάζουν τον αυθαίρετο εγωισμό του Θεοκλύμενου

2.      η Θεονόη γλιτώνει

3.      η Ελένη αποκαθίσταται

4.      προφητεύεται το μέλλον για Ελένη

5.      προφητεύεται η αθανασία του Μενέλαου

6.      γενικά αποκαθίσταται η ηθική τάξη και έννοια του δικαίου

7.      επανέρχεται η ψυχική ισορροπία θεατών και ηρώων